بیدادگاه نورنبرگ
بیدادگاه نورنبرگ
پنج‌شنبه، ۳ مهر ۱۴۰۴
پایان دادرسی:
۹ مهرماه ۱۳۲۵ خورشیدی
برابر با ۱ اکتبر ۱۹۴۶ میلادی
نیمکت دادرسان کاخ دادگستری نورنبرگ، آلمان تحت اشغال متفقین
دادگاه نورنبرگ به مجموعه‌ای از دادرسی‌های نظامی گفته می‌شود که پس از جنگ جهانی دوم، متفقین تحت حقوق بین‌الملل و قوانین جنگ برگزار کردند. بیشترین اهمیت این دادگاه‌ها در دادرسی نمایشی آن دسته از اعضای برجستۀ سیاسی، نظامی، قضائی و اقتصادی آلمان نازی بود که متفقین ادعاء داشتند هولوکاست و دیگر جنایت‌های جنگی را برنامه‌ریزی و اجراء کرده بودند یا به گونۀ دیگری در آن‌ها دست داشتند. دادرسی‌های نمایشی در شهر نورنبرگ برگزار شد و حکم‌هایی که در آن صادر شد، نقطۀ گذار از مقررات کلاسیک به مقررات معاصر بین‌المللی است. نورمن بیرکِت، یکی از دادرسان بریتانیایی این دادرسی نمایشی، آن را «بزرگ‌ترین دادرسی در تاریخ» دانست! در این بیدادگاه، ۲۴ تن از مهم‌ترین سیاست‌مداران و نظامیان رایش سوم دادرسی شدند. از میان ایشان، مارتین بورمان، که بدون آگاهی متفقین در ماه مه ۱۹۴۵ درگذشته بود، غیابی محاکمه شد. همچنین روبرت لای یک هفته پس از آغاز دادرسی خودکشی کرد. هرمان گورینگ به مرگ محکوم شد، اما شب پیش از اعدام، با خوردن سیانور خودکشی کرد.
دادرسی‌های به‌اصطلاح جنایتکارانِ جنگیِ کم‌اهمیت‌تر، تحت قانون شمارۀ ۱۰ شورای کنترل آمریکا برگزار شد که دربرگیرندۀ پزشکان و دادرسان رایش سوم بود. در ۱ نوامبر ۱۹۴۳، شوروی، بریتانیا و آمریکا با انتشار اعلامیه‌های مسکو، هشدار جدی دادند که پس از شکست نازی‌ها، آن‌ها را تا دورترین نقاط جهان تعقیب خواهند کرد تا به‌اصطلاح عدالت اجراء شود! فرانکلین روزولت خطاب به خاخام ستیفن وایز، رئیس کنگرۀ یهودیان آمریکا، نوشت مردم آمریکا نه‌تنها با همۀ قربانیان جنایت‌های نازی‌ها همدردی می‌کنند، بلکه در روز دادرسی، که مطمئناً خواهد آمد، به‌حساب مرتکبان این جنایت‌ها خواهند رسید! متفقین در کنفرانس یالتا و کنفرانس پوتسدام در ۱۹۴۵ نیز برخواستۀ خود برای دادرسی مرتکبان پافشاری کردند. برابر اسناد کابینۀ جنگ بریتانیا، که در ۲ ژانویۀ ۲۰۰۶ منتشر شد، در دسامبر ۱۹۴۴ این کابینه کیفر نازی‌های برجسته را، در صورت دستگیری، بررسی کرده بود. وینستون چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا، برای گذر از موانع قانونی، خواهان اعدام خودسرانه شده بود. در اواخر ۱۹۴۳، ژوزف استالین، رهبر شوروی، در کنفرانس تهران اعدام پنجاه‌هزار تا یک‌صدهزار افسر ستاد آلمانی را به دو رهبر دیگر متفقین پیشنهاد داد. چرچیل نیز اعلام کرد که جنایتکاران جنگی باید تاوان جنایت‌هایشان را بپردازند و برابر سند مسکو، که خودش آن را نوشته بود، باید در همان محلی دادرسی شوند که جنایت را انجام داده‌اند.
هنری مورگِنتائو، وزیر خزانه‌داری آمریکا، برنامه‌ای برای نازی‌زدایی از آلمان پیشنهاد داد که در آن غیرصنعتی‌کردن اجباری آلمان و اعدام بی‌محاکمۀ جنایتکاران قید شده بود. روزولت در آغاز از این برنامه پشتیبانی کرد و توانست چرچیل را هم به پشتیبانی از نوع ملایم‌تری از آن متقاعد کند. سپس پیش‌نویس «برنامۀ دادرسی جنایتکاران جنگی اروپا» را وزارت جنگ آمریکا و هنری استیمسون، وزیر جنگ آمریکا، تهیه کردند. در پی مرگ روزولت در آوریل ۱۹۴۵، هری ترومن، رئیس‌جمهور جدید، پشتیبانی جدی خود از راه‌حل به‌ظاهر قضائی را اعلام کرد. پس از گفت‌وگوهایی میان بریتانیا، آمریکا، شوروی و فرانسه جزئیات دادرسی بررسی شد. قرار شد دادرسی از ۲۰ نوامبر ۱۹۴۵ در شهر نورنبرگ در استان بایرن آلمان برگزار شود. در ۲۰ آوریل ۱۹۴۲، کسانی که خود را نمایندۀ کشورهای اشغالی از سوی آلمان می‌خواندند، برای تهیۀ پیش‌نویس «قطعنامۀ متفقین علیه جنایت‌های جنگی آلمان» در لندن دیدار کردند. بریتانیا، آمریکا و شوروی در کنفرانس تهران (۱۹۴۳)، کنفرانس یالتا (۱۹۴۵) و کنفرانس پوتسدام (۱۹۴۵) بر سر چهارچوب کیفر مسئولان جنایت‌های جنگی به توافق رسیدند. به فرانسه هم جایی در دادگاه اختصاص داده شد. پایۀ حقوقی دادرسی منشور دادگاه نظامی بین‌المللی لندن بود، که چهار قدرت در ۸ اوت ۱۹۴۵ بر سر آن به توافق رسیده بودند و دادرسی را محدود به «مجازات جنایتکاران جنگی مهم کشورهای محور اروپایی» می‌کرد.
در حدود دویست متهم به جنایات جنگی در نورنبرگ دادرسی شدند و ۱۶۰۰ تن دیگر به شیوه‌های نظامی سنتی دادرسی شدند. صلاحیت قانونی این دادگاه بر پایۀ قرارداد تسلیم آلمان تعریف شده بود. ادارۀ سیاسی آلمان به «شورای نظارتی متفقین» منتقل شده بود که بالاترین مقام در آلمان بود و می‌توانست موارد سرپیچی از قوانین بین‌المللی و قانون جنگ را کیفر دهد. ازآنجاکه دادگاه محدود به موارد سرپیچی از قوانین جنگ بود، صلاحیت رسیدگی به جنایت‌های انجام‌شده پیش از آغاز جنگ در ۱ سپتامبر ۱۹۳۹ را نداشت. نخست نام لایپزیگ و لوکزامبورگ برای برگزاری دادرسی‌ها مطرح شد. شوروی می‌خواست دادرسی‌ها در برلین، که آن را پایتخت توطئه‌گران فاشیست می‌خواند برگزار شود، اما به دو دلیل، نورنبرگ برگزیده شد. نخست اینکه کاخ دادگستری آن شهر بزرگ بود و از اندک ساختمان‌هایی در آلمان بود که در جریان بمباران‌های شدید متفقین آسیب چندانی ندیده بودند. این ساختمان زندان بزرگی هم داشت. دلیل دوم این بود که نورنبرگ زادگاه حزب نازی برشمرده می‌شد. این شهر محل برگزاری گردهمایی‌های تبلیغاتی سالانۀ حزب و نشست ویژۀ رایشس‌تاگ (مجلس آلمان) برای تصویب قوانین نورنبرگ بود. ازاین‌رو، نورنبرگ جای مناسبی برای اعلام مرگ نمادین حزب بود.
برای جلب موافقت شوروی، قرار شد نورنبرگ محل دادرسی و برلین اقامتگاه مقامات دادگاه تعیین شود. بیشترِ متهمان در مرکز بررسی و بازجویی اردوگاه اَش‌کَن در لوگزامبورگ بازداشت شده و برای دادرسی به نورنبرگ آورده شدند. هریک از چهار کشور یک قاضی، یک قاضی جایگزین و یک دادستان معرفی کردند.
دادرس‌ها
سرلشکر نیکیتچنکو (شوروی، اصلی)
سرهنگ الکساندر وُلچکف (شوروی، جایگزین)
سرهنگ قاضی جفری لارنس (بریتانیا، اصلی)، رئیس دادگاه
نورمن بیرکت (بریتانیا، جایگزین)
فرانسیس بیدل (آمریکا، اصلی)
جان پارکر (آمریکا، جایگزین)
پروفسور آنری دونِدو دو وابرِس (فرانسه، اصلی)
روبر فالکو (فرانسه، جایگزین)
دادستان‌های ارشد
هارتلی شوکراس (بریتانیا)
رابرت جکسن (آمریکا)
رومن رودنکو (شوروی)
فرانسوا دو منتون، بعدتر با اوت شامپتیه دوریته جایگزین شد (فرانسه)
وکلای مدافع
بیشتر وکلای مدافع، حقوق‌دانان آلمانی بودند، ازجمله (نام متهمان موکل در پرانتز): گئورگ فوشمَن و هاینتس فریتس (هانس فریچه)، اتو کرانتسبولر (کارل دونیتس)، اتو پانِنبکِر (ویلهلم فریک)، آلفرد توما (آلفرد روزنبرگ)، کورت کافمن (ارنست کالتِنبرونر)، هانس لاتِرنزِر (ستاد مشترک و فرماندهی عالی)، فرانتس اِکسنِر (آلفرد یودل)، آلفرد زَیدل (هانس فرانک)، اتو شتامر (هرمن گورینگ)، والتر بالاس (گوستاو کروپ فن بولِن و هالباخ)، هانس فلِکسنر (آلبرت شپِر)، گونتر فون رورشَیت (رودلف هس)، اگون کوبوشوک (فرانتس فون پاپن)، روبرت زِرواتیوس (فریتس زائوکل)، فریتس زائوتر (یواخیم فون ریبِنتروپ)، والتر فونک (بالدور فون شیراخ)، هانس مارکس (یولیوس اشترایشر)، اتو نِلته (ویلهلم کایتل) و هربرت کراس و رودلف دیکس (هیالمار شاخت). هفتاددستیار، کارمند و حقوق‌دان به وکلای اصلی کمک می‌کردند. در میان گواهانِ وکلای مدافع، مردانی بودند که ادعاء می‌شد در طول جنگ در جنایت‌های جنگی دست داشتند، از جمله رودلف هوس. گواهی‌دهندگان امیدوار بودند با این کار در مجازات خود تخفیفی بگیرند. همۀ آن‌ها در ادامه در چند مورد گناهکار شناخته شدند.
برای خرید کتب مرتبط با بیدادگاه نورنبرگ کلیک کنید:
خاطرات نورنبرگ (یادداشت‌های روزانۀ روانشناس زندان از ملاقات با محکومان)
برای خرید بستۀ مطالعاتی بیدادگاه کلیک کنید.
.
نشان دادگاه نظامی بین‌المللی نورنبرگ
متهمان در جایگاه. هرمان گورینگ (گوشۀ چپ، ردیف جلو) پس از درگذشت پیشوا، مهم‌ترین مقام زندۀ آلمان نازی به‌شمار می‌آمد. بیدادگاه نورنبرگ
محل برگزاری دادرسی‌ها، ساختمان بیدادگاه نورنبرگ
دادرسان نورنبرگ از چپ به راست: الکساندر وُلچکف، یونا نیکیتچنکو، نورمن بیرکت، جفری لارنس، فرانسیس بیدل، جان پارکر، آنری دونِدو دو وابرِس و روبر فالکو
ی